Osmanlı Devleti, 1839 yılında Tanzimat Fermanı’nı ilân etmişti. Bütün eyaletlerde uygulanmaya ça­lışılan ıslahat hareketleriyle yönetim, askerlik, adalet ve eğitim alanlarında ıslahatlar yapıldı. Bu dönemde Osmanlı diplomasisi Rusya ve Avusturya’ya karşı, İn­giltere ve Fransa’nın desteğini sağladı. Özellikle ken­disine sığınan Macar milliyetçileri koruması Osmanlı Devleti’ne Avrupa’da büyük bir prestij kazandırdı.

a) Kırım Savaşı’nın Nedenleri

•   Rusya’nın   Osmanlı   Devleti   üzerindeki emelleri:

Rusya, ıslahat hareketleriyle Osmanlı Devleti’nin güçlenmesini istemiyordu. 1848 ihtilâllerinden Avru­pa’da etkilenmeyen tek devlet olan Rusya, Osmanlı Devleti’ne karşı kendini güçlü hissediyordu. Bu ne­denle harekete geçmek için elverişli zamanı bekle­meye başladı.

Rusya’nın başında bulunan Çar l. Nikola Osmanlı Devleti’ni “Hasta Adam” olarak görüyor ve Hünkâr İs­kelesi Antlaşmasıyla elde ettiği kazançları yeniden, sağlamak istiyordu, l. Nikola amacına İngiltere ile an­laşarak ulaşmayı denedi. Bu nedenle 1851 yılında Petersburg’da ingiliz elçisine Osmanlı topraklarını paylaşmayı teklif etti. İngiltere o sırada Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını menfaatlerine uygun görme­diğinden bu teklifi reddetti. İngiltere’nin Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma yanlısı olduğunu gören Rusya, plânını tek başına uygulamaya karar verdi. Savaş için bahane aramaya başladı.

• Kutsal Yerler Sorunu:

Hıristiyanlarca kutsal sayılan Kudüs ve Filistin’de bir çok kilise ve anıt bu­lunmaktaydı. Katolik ve Ortodoks papazlar da bu kut­sal yerlere hizmeti kendileri için bir şeref sayıyorlar­dı.

Fransızların Osmanlı Devleti’nden elde ettiği ka­pitülasyonlar sayesinde Katolikler kutsal yerlerde ge­niş haklar elde etmişlerdi. Rusya’nın güçlenmesiyle Ortodokslara da benzer imtiyazlar verilmişti. Fransız İhtilâli sırasında Ortodoksların Katoliklerin zararına haklar elde etmeleri, Ortodoks-Katolik rekabetini da­ha da artırmıştı. 1848 yılında Fransa’nın başına ge­çen Lui Napolyon, iktidara gelmesinde büyük yardım gördüğü Katolik partisini memnun etmek ve Fran­sa’ya karşı kurulmuş olan cepheyi parçalamak için kutsal yerler sorununa el attı.Rus Çarı l. Nikola, ortaya çıkan bu durumdan ya­rarlanmak istedi. Bu amaçla da Bahriye Nazırı Prens Mencikof’u İstanbul’a gönderdi.

• Mençikof’un İstanbul’a Gelmesi ve Rus İs­tekleri:

İstanbul’a gelen Prens Mençikof, günlük elbi­sesi ile Hariciye Nazırı ve Sadrazamı ziyaret etti. Protokol kurallarına uymayarak daha başlangıçta Osmanlı Devlet adamlarını baskı altına almak istedi. Mençikof, ardından açık ve gizli olarak isteklerde bu­lundu.

Açık İstekler:

1) Kutsal yerler sorununun Ortodoks kilisesi lehine çözümlenmesi,

2) Ortodoks kilisesinin ayrıcalıklarının belirlenmesi.

Asıl önemli olan ise gizli istekleriydi. Buna göre; Osmanlı Devleti ile Rusya arasında bir ittifak yapıla­cak, Osmanlı Devleti Batılı devletlerle savaşa girer­se; Rusya, askeri yardım gönderecekti. Bu istekler Rusya’nın asıl niyetinin Hünkâr İskelesi Antlaşması’na benzer bir antlaşma yapmak istediğini ortaya koydu.

Babıâli, İngiltere ve Fransa’nın da onayını alarak bu ültimatomu reddetti. Prens Mençikof ise İstan­bul’u terk ederek geri döndü.

b) Savaşın Başlaması ve Avrupalı Devletlerin Savaşa Katılmaları

Rus isteklerinin reddedilmesi üzerine savaş baş­ladı. Ruslar, Eflâk ve Boğdan’ı işgal ettiler. Bütün Hıristiyan dünyasını da savaşa davet ettiler. Avustur­ya’nın girişimleriyle savaşı önlemek için Viyana’da bir konferans toplandı ise de sonuç alınamadı. Tuna boylarında yapılan savaşlarda üstünlüğü ele geçiren Osmanlılar Anadolu’da da başarılar kazandılar.

Bu sırada İngiliz ve Fransız donanmaları 1841 Londra Mukavelenamesine rağmen, Çanakkale Boğazı’nı geçerek İstanbul’a girdiler. İngiltere ve Fransa böylece, Rusya’nın güneye inmesini engellemeyi ve Osmanlı Devleti’ni desteklediklerini göstermeyi amaçlamışlardı.

Bunun üzerine bir Rus filosu, Batum’a erzak ve savaş malzemesi götüren, fakat fırtına dolayısıyla Sinop’a sığınmış olan on parçalık Osmanlı filosunu yaktı (1853). 

Avrupa devletlerinin Kırım Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin yanında savaşa girmelerinin nedenleri nelerdir?

Sinop Baskını İngiltere ve Fransa’nın Rusya’nın gücünü anlamalarına neden oldu. İngiltere ve Fransa Osmanlı Devletiyle bağlaşma yaparak Rusya’ya sa­vaş açtılar.

Silistre’de Osmanlı kuvvetleri karşısında yenilen Ruslar, Eflâk ve Boğdan’ı boşalttılar. Avusturya ise yeni bir savaşı engellemek için Osmanlı Devletiyle anlaşarak Eflâk ve Boğdan’ı işgal etti. Balkanlarda savaş durumu ortadan kalkınca müttefikler, Kırım’a asker çıkarmaya karar verdiler.

İngiltere, Fransa, Piyemonte (Sardunya) ve Os­manlı kuvvetleri Kırım’a asker çıkararak Sivasto­pol’ün alındığı sırada Mençikof ve Çar l. Nikola öl­müştü. Yeni Çar l. Aleksandr, barış istemek zorunda kaldı.

* Piyemonte (Sardunya) Hükümeti bu dönemde İtalyan birliğini kurmaya çalışıyordu. Kendi davasına Avrupa’nın dikkatini çekmek, Avusturya’ya karşı ileri­de İngiltere ve özellikle Fransa’nın desteğini sağla­mak için savaşa 15.000 asker göndererek katılmıştır.

c) Paris Antlaşması (1856)

Barış konferansı Paris’te toplandı. Konferansa Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya, Piyemonte hükümeti ve Kırım Savaşı’na katılmayan Prusya katıldı. Osmanlı delegelerinin başında Âli Pa­şa bulunuyordu. Uzun görüşmeler sonunda Paris Antlaşması imzalandı (1856). Buna göre;

1) Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayıldı. Av­rupa devletler hukukundan yararlanacaktı. Topraklarının bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altına alındı.

2) Karadeniz tarafsız bir deniz olacaktı. Bütün devletlerin savaş gemilerine kapalı fakat tica­ret gemilerine açık olacaktı. Osmanlı Devleti ve Rusya, bu denizde savaş gemisi bulundurma­yacaklar ve Karadeniz kıyılarında tersane kura­mayacaklardı.

3) Boğazlar, 1841’de imzalanan Londra Antlaşması’na göre yönetilecekti,

4) İki taraf savaşta almış oldukları yerleri geri ve­receklerdi.

5) Eflâk ve Boğdan’a muhtarlık verilecek ve bu durum büyük devletlerin kefilliği altına alına­caktı.