TANZİMATTAN MEŞRUTİYETE 

Islahat Fermanı 

Tanzimat Fermanı’nı tamamlayıcı karakterde bir fermandır. Tanzimat Fermanı’yla vaat edilen yenilikler bir kez daha belirtilmiştir. Islahat Fermanı’nın Tanzi­mat Fermanı’ndan en büyük farkı, Hıristiyan ve Musevilere (Azınlıklara) Müslümanlardan ayrı olarak hak ve imtiyazlar verilmesidir.

Islahat Fermanı ile Getirilen Düzenlemeler:

1. Din ve Mezhep özgürlüğü tanınacak. Okul, kili­se vb. tamiri ve yeniden inşası yapılabilecektir.

2. Hıristiyan ve Musevilere küçük düşürücü sözler ve deyimler kullanılmayacaktır.

3. Hıristiyanlar da Müslümanlar gibi devlet me­murluklarına atanabilecekler ve devlet memuru olabi­leceklerdir.

4. Vergiler herkesten gelirine göre alınacaktır.

5. Mahkemeler açık olarak yapılacak, herkes kendi dinine göre yemin edecek. Hapishaneler ıslah edilecek ve kanunlarda azınlıkların dillerine yer veri­lecek.

6. Azınlıklar il meclislerine üye olabilecekler.

7. Tarım ve ticaret yeniden düzenlenecek. Her­kes şirket ve banka gibi ticari kurumlar açabilecek.

8. Askerlik için nakdi bedel kabul edilecekti. Hıris­tiyanların askerlik işleri yeniden düzenlenecekti.

9. Yabancı uyruklu olan kimseler, vergilerini ver­mek şartıyla, mal ve mülk sahibi olabilecekler.

Yorum:

• Islahat Fermanı’nın görünürdeki amacı bütün top­lulukları din, dil, ırk farkı gözetmeksizin kaynaştır­mak bir Osmanlı toplumu meydana getirmektir.

• Islahat Fermanı gayr-ı müslimlerin haklarını ve im­tiyazlarını genişletmekten başka bir şey yapma­mış, Müslümanlara yeni bir şey getirmemiştir.

• Islahat Fermanı’nın ilân edilmesinde Kırım Savaşı sonrasında Paris Konferansı’nda büyük devletle­rin içişlerimize karışmasını önlemek istenmesi ve Avrupalı devletlerin baskısı etkili olmuştur.

Tanzimat Fermanı ile Islahat Fermanı’nın farklı yönleri

Tanzimat Fermanı’ndan farklı yönü, yalnızca azınlıklar için bir takım haklar öngörmesidir.

Islahat Ferman’a göre; Müslüman olmayanları küçük düşürücü sözler kullanılamayacak,azınlıklar devlet memuru olabilecek ve her tür okula girebilecek, mahkemeler açık olacak ve herkes kendi dininde yemin edebilecek, işkence, dayak ve angarya yasak olacak; Hıristiyanlar yerel yönetim meclislerine üye olabilecek, yabancı uyruklular mal ve mülk edinebilecek, gayrimüslimlerden alınanbaş vergisi olan cizye kaldırılacak, Hıristiyanlar için bedelli askerlik getirilecek ve herkes şirket, banka gibi ticari kurumlar açabilecekti.

Tanzimat Fermanı ile Islahat Fermanı arasındaki en önemli fark, Tanzimat Fermanı’nın hiçbir yabancı etkisi olmadan Mustafa Reşid Paşa tarafından hazırlanması, Islahat Fermanı’nın ise Ali Paşa ile beraber İstanbul’daki İngiliz ve Fransız elçilerinin arasında kararlaştırılmasıdır. Islahat Fermanı’nın en tehlikeli yönü ise Paris Antlaşması’nda kayıtlı olması sebebiyle Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetinde bir yabancı müdahalesine açık kapı bırakılmış olması idi (Paris Antlaşması, 9. madde).

Tanzîmât fermanı hazırlanırken açık bir yabancı tefsiri görülmezken, Islâhat fermanı Alî Pasa ile İstanbul’daki Fransız ve İngiliz elçileri arasında kararlaştırılmıştır. Gülhâne halt-i hümâyûnu, yayınlandıktan sonra yabancı elçilere sâdece bilgi edinmeleri için bildirildiği hâlde, Islâhat fermanı Paris konferansına katılan devletlere, Paris andlasmasinin bir maddesinde işaret edilmek için gönderilmişti. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin iç ve diş siyâsetinde bir yabancı müdâhalesine yer vermişti.