Tarihe Adanmış Bir Ömür, HALİL İNALCIK


DÜNYACA TANINMIŞ TARİHÇİMİZ HALİL İNALCIK
Bilim ve Teknik sHalil İnalcık357 Gökhan Tok

Osmanlı-Türk tarihi büyük bir tarih; aynı zamanda en çok saptırılmış bir tarihHalil İnalcık Milletimiz bu tarihin gerçeklerini dünyaya tanıtacak bir tarihçiyi çoktandır beklemekte idi.
Prof. Dr. işte bu beklenilen tarihçidir.

DÜNYACA ÜNLÜ tarihçimiz ’ın yaşam öyküsünü öğrenmek için hayli gerilere gidip 1905 yılından başlayabilirizHalil İnalcık Rus-Japon savaşının sürmekte olduğu bu tarihlerde İnalcık’ın babası Seyit Osman Nuri vatanı Kırım’ı terkeder ve İstanbul’a gelir. Seyit Osman bir süre kolonya imalathanesi işletir. Bir dönemin ünlü Osman Nuri kolonyalarını o çıkarmıştır. Bahriye binbaşılarından Seyit Osman’ın kızı ile evlenmeye karar verir. “Babam 1930 yılında annemden ayrıldı ve Mısır’a gidip yerleşti orada bir dükkân açtıHalil İnalcık Türk malları satıyordu. 1934 yılında orada öldü.”

26 Mayıs 1916 yılında İstanbul’da dünyaya gelir Halil İnalcık Savaşlarla geçen bir dönem yaşar çocukluğunda. Milliyetçi bir Türk olan babası Atatürk’ün Sakarya Meydan Savaşı’nı kazanmasına o kadar sevinir ki “Zafer-i Milli” adında bir şekerleme çıkarmaya başlar. Aile 1924 yılında Gazi’nin Ankara’sına geçer ve burada yerleşir.Küçük Halil ilkokulu burada Gazi İlkokulu’nda okur.
“Bütün inkılapları orada yaşadım. Şapka inkılabı olmadan önce biz çocuklar kalpak giyerdik. Şapka inkılabından sonra okulda kalpaklarımızı yere çaldığımızı hatırlıyorum.”
yeni harflere geçişi de ilkokulun dördüncü sınıfındayken yaşar. Arapça ve Farsça kurallara göre eski yazı okumuş olması ileride tarihçi olduğunda çok işine yarayacak eski belgeleri okumasına olanak verecektir. Çocukluğundaki anılardan biri de Ulus Meydanı’ndaki heykelle ilgilidir.
“Ulus Meydanı’ndaki abidenin açılışına biz okulca götürülmüştük. Atatürk heykelinin açılışında bir nutuk verme görevi bana ve bir öğrenciye daha verilmişti. O nutkun hazırlanmasına babam karıştı; nutka bir takım Arapça kelimeler ilave ettiği için hoca görevi bana değil öbür çocuğa verdi. Ulus heykelinin bende böyle bir anısı vardır bunu hiç unutmamHalil İnalcık”
İnalcık’ın soyadı ileride bir tarihçi olacağını işaret edercesine tarihten alınmış bir isimdir.
“Soyadı kanunu çıktığı zaman herkesin belli bir soyadı alması gerekiyorduHalil İnalcık Belli bir zaman içinde seçtiğiniz adı nüfus memuruna bildirmeniz gerekiyordu. Vakit geçtiği takdirde nüfus memuru istediği adı size verebiliyordu. O bizim için İnalcık adını seçmiş. İyi bir şans sonucu İnalcık tarihte meşhur bir adamdır; Harzemşahlar’ın Maveraünnehir’deki valisi idi. İnalcık Cengiz Han’ın İslam dünyasına saldırmasına neden olmuştur. Moğolistan’dan gelen bir kervanı yağmalamasaydı Cengiz Han İslam dünyası üzerine saldırmayacaktı. ” Babası aileyi bırakıp Mısır’a yerleştiği için ona annesi bakar. Ortaokulda biraz haylaz bir çocuk olduğu için yatılı olarak Sivas Öğretmen okulu’na verilir. 1932 yılında ise Balıkesir Necatibey Öğretmen Okulu’na nakledilir.
“Orada biz bir manastırdaymış gibi sabahın erken saatlerinde kalkar çalışmaya başlardık. Hocalarımız çok seçkin insanlardı. Mesela bunlardan fizik hocamız Nusret Kürkçüoğlu sonradan İstanbul Üniversitesi’nde profesör oldu; edebiyat hocam ise ünlü edebiyat tarihçisi Abdülbaki Gölpınar idi.”
Öğretmen okulundan mezun olduktan sonra ’ın önünde öğretmen olmaktan başka bir yol yok gibi görünmektedir. 1935 yılında karşısına beklenmedik bir fırsat çıkarHalil İnalcık O zaman Atatürk tarih aaaini bilimsel temellere dayandırmak için Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’ni kurar. Kendisi de bir öğretmen okulu mezunu olan Afet İnan’ın çabalarıyla öğretmen okulu öğrencileri yeni kurulan bu okula devam imkanı verilirHalil İnalcık Böylece ’ın Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’ndeki günleri başlar.
“O zamanlar Ekrem Akurgal Sedat Alp Almanya’dan yeni dönmüş ve orada doçent olmuşlardı. Almanya’dan gelen en iyi profesörler hocalarımızdı. Aslında o zamana kadar benim aklımda tarih yoktu. Ben daha çok edebiyat felsefe gibi alanlar istiyordum. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’ne ilk girdiğimde Sinolojiyi düşündüm. Fakat sonratarihimizin en önemli döneminin Osmanlı tarihi olduğunu gördüm. Osmanlı arşivlerinde milyonlarca vesika vardı ve ben en iyi işi burada yapabilirdim.”
Üniversite eğitimi sırasında İnalcık dönemin önde gelen isimlerinden dersler alır; bunlar arasında Fuad Köprülü Şemsettin Günaltay Muzaffer Göker Yusuf Hikmet Bayur gibi isimler vardırHalil İnalcık Ortaçağ tarihi derslerini aldığı Köprülü İnalcık üzerinde büyük bir etki bırakır ve meslek yaşamı boyunca kendisine örnek olur. 1940 yılında mezun olduktan sonra Dil ve Tarih Coğrafya Faküytesi’nde kalır ve Yakınçağ Tarihi Bölümü’nde asistan olurHalil İnalcık Buradaki akademik yaşantısı 1972 yılına değin sürecektir. “Tanzimat ve Bulgar Meselesi” başlıklı doktora aaaini iki yıl içinde tamamlar ve doktora payesini alır. İstanbul arşiv belgelerinden derleyerek hazırladığı bu çalışması Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanır. Belgelere dayanarak hazırlanmış bu aaa büyük ilgi uyandırır öyle ki o sırada dekan olan Enver Ziya Karal’ı Bulgar elçiliğinden bir heyet ziyaret eder ve bu aaain Bulgar tarihine yaptığı katkılardan dolayı tebriklerini sunar. Bu da İnalcık’ın ileride birçoklarının kabul edeceği tarafsız ve doğru tarih yazımı konusundaki hassaslığına bir örnek oluşturur. İnalcık kendisi için en önemli uğraşının bilimsel araştırmacılık olduğunu belirtiyor.

“Arşivlerde 1432 yılına II. Murat devrine ait bir tımar defteri buldum. Bu arşimizdeki en eski defterdir. Onu 1954’te neşrettim. Bu Arnavutluk’a ait bir defterdi ve Arnavutluk tarihine yönelik çok önemli sorunları çözmemize yardımcı oldu. Ben eğer şöhretli bir tarihçi olmuşsam bunu Türk arşivlerine borçluyum. Bu arşivler çok mühim ve çok zengindir. Sosyal bilimlerle uğraşan Türk bilim adamları bu arşivler sayesinde önemli çalışmalar yapabilirler veTürkiye’nin sosyal bilimlerdeki başarısı bizi Fransa’nın yanına yerleştirir. Fakat zaman zaman arşivilerimizin yönetiminde anlaşılmaz bir düşünce hakim oluyor. Vesikaların tamamını alamayacağımız söyleniyor. Son olarak 1989 yılında defterlerin fotokopilerinin tam olarak çıkışı yasaklandıHalil İnalcık Bugün bunların ancak üçte birini alabilirsiniz. Eskiden bu kural geçerli olsaydı ben Tanzimat ve Bulgar Meselesi başlıklı aaaimi ortaya çıkaramazdım. Bu vesikaların açıklığı sayesinde bütün dünya çarpıtmalardan kurtulmuş hakiki tarihimizi öğrenecektir. Vaktiyle Köprülü’nün dışişleri bakanı olduğu zamanlarda tam açıklık vardı. Macarlar kendileri ile ilgili defterlerin fotokopilerini aldılar ve Macarca’ya tercüme ettiler. Macarlar bugün kendi kayıtlarında Türkler aleyhine olan bölümleri düzeltiyorlar. Macar tarihini yalnızca Macar vesikaları ile yazarsanız çok düşmanca sonuçlara varırsınız ama Türk vesikalarını da kullanırsanız daha dengeli bir tarih ortaya çıkar. Bunu böyle yapmamak bizi Türk tarihinin gerçeklerini öğrenmekten alıkoyar.”
İnalcık bu kapalılığın sıkıntılarını çekmeye başlamış. Öyle ki 1950’li yıllardan beri sürdürmekte olduğu II.Mehmet zamanı Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihini incelemesi bu yüzden aksamaya uğramış.
tarihçilik anlayışını Fransız Annales ekolu doğrultusunda tanımlar ve çalışmalarını temelde bu bağlamda sürdürür. Bunun en önemli örneğini 1977 yılında Fernand Braudel Araştırma Merkezi’nde Immanuel Wallerstein’ın düzenlediği uluslararası bir konferansta sunduğu bir bildiride görmek mümkündür. İnalcık bu bildiride Annales yönteminin Osmanlı ekonomik ve sosyal tarihine bakışta kökten değişiklikler getirebileceğinden nasıl yararlı olabileceğinden sözeder. UNESCO’nun çıkarmayı tasarladığı Dünya Tarihi adlı kitapta kendisine görev verilmesi onun tarihçiliğine olan ulusyararası saygının bir işareti sayılabilir.
“UNESCO 1950’lerde bir dünya tarihi kitabı çıkardı. Zaman içinde bu kitabın revizyondan geçirilerek yeniden neşredilmesi gündeme geldi. Ben kitap hakkında bir eleştiri yazdım benim gibi başka insanlardan da tenkitler gelince UNESCO başkanı eski kitabı tamamen bir kenara bırakarak yenisinin yazılmasına karar verdi. Bunun 5. cildi’nin-ki 1500’den 1800’e kadar olan bir dönemi kapsıyor -editörlüğü bana ve Cambridge Üniversitesi’nden Prof. Peter Burke’e verildi. Biz bu tarihler arasındaki dünya tarihini aramısda ikiye ayırdık ve benim hisseme Türkiye Ortadoğu Afrika Hindistan Ortaasya düştü. Biz bu işe dokuz yıl önce başlamıştık bu yıl bu cildin bütün yazıları tamamlandı.”
“Türk tarihçilerine bir öneride bulunmak gerekirse diyebilirim ki daima belgelere sadık kalın. Eğer hakikatı ortaya çıkarırsanız bu daima bizim lehimizedir çünkü bugüne değin tarihimiz hakkında yazılanların çoğu ya yalandır ya çarpıtmadır. Eğer mübalağa yaparsanız kenidinizi kabul ettiremezsiniz sizi ciddiye almazlar.”
’ın iyi bir tarihçi olmasındaki en önemli nedenlerden biri de bildiği yabancı dillerdir şüphesiz. İngilizce Almanca Fransızca’yı çok iyi okuyabilen İnalcık Arapça ve Farsça’yı da kullanabiliyor. Bir sözlük yardımıyla okuyabildiği diller arasına İtalyanca’yı da katabiliyor. Bu kaynakları araştırmaları için kullanmamasına ve yabancı dillerde yayın yapmasına olanak sağlıyor. İnalcık sayıları yüzleriu geçen makale ve kitaplarıyla dünya tarihçiliğinde seçgin bir yer yapmıştır. Başarısının göstergeleri aldığı ödüllerin çok üzerinde. Bunlar arasında Rockfeller Vakfı Türk Tanıtma Vakfı ODTÜ Mustafa Parlar Vakfı Sedat Simavi Vakfı Dışişleri Bakanlığı Yüksek Hizmet ödülleri sayılabilir. İnalcık’ın başarılarının bir başka göstergesi de aldığı fahri doktora payeleri: Boğaziçi Uludağ Selçuk Atina Kudüs İbrani ve Bükreş üniversitelerinden doktora payeleri onun başarısının uluslararası platformda da takdir edildiğini gösterir. İnalcık 1986’da Amerikan Akademisi’ne 1993’te British Academy’e üye seçilir ve böylece uluslararası alanda seçkin bir yer alan ilk tarihçimiz olur.

İnalcık iyi bir araştırmacı olmasının yanında yetiştirdiği öğrencilerle de Türk tarihçiliğine değerli katkılarda bulunuyor.
“Türk tarihçiliği gelişiyor. Geçmişte iki büyük üstad var: Fuad Köprülü Ömer Lütfü Barkan. Bu iki usta Türk tarihçiliğine getirdikleriyle bir yön vermiştir. Bugün tarihimizi onların yolunda iyi inceleyebilmek için Osmanlıca’ya hakim olmak bunun yanında batı tarihçiliğini iyi izlemek gerekirHalil İnalcık Bana siz bütün kariyeriniz boyunca ne yaptınız diye sorarsanız şunu söyleyebilirim: Bütün çabalarım Türk tarihçiliğini modern tarihçilik düzeyine çıkarmaktır. Benim tarih anlayışım devletlerin tarihini ortaya çıkarmaktan ziyade halkın tarihini halkın geçmişte nasıl yaşadığını sosyal hayatını ekonomisini gündelik yaşantısını ve bunları belirleyen şartları ortaya çıkarmaktır. Bizim tarihçiliğimiz ise bu konulara yeni yeni ilgi duyuyor.”

İnalcık 1972’de otuz yıl ders okuttuğu Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nden emekli olunca Chicago Üniversitesi tarih bölümüne davet edilir. Burada on beş öğrenci yetiştirdikten sonra 1986 yılında ikinci kez emekli olur.
Öğrencilerinden on ikisi çeşitli Amerikan üniversitelerinde Osmanlı-Türk tarihi okutmaktadır. Bugün bu alanda bir İnalcık ekolünden sözedilmektedir. İnalcık çok çeşitli üniversitelerde sürdürdüğü meslek yaşantısına 1993 yılından itibaren Bilkent Üniversitesi’nde devam ediyor. Bu üniversitede lisansüstü bir tarih bölümü kurmakta. “Burada yaptığım en önemli iş budur. Yeni bir görüşle geleceğin Türk tarihçileri yetişiyor. Dört uzmanla birlikte hazırladığı son eseri ‘An Economic and Social History of Ottoman Empire’ bugün dünya üniversitelerinde el kitabı haline gelmiştir. İnalcık bu eserle Osmanlı Türk tarihinin medeni yüzünü dünyaya tanıtmakla övünüyor.

İnalcık’a fahri doktora
9 Mayıs 2001 zaman


About admin

Check Also

I. Dünya Savaşı’nın Genel Nedenleri Kısa Özet

1.  I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) I. Dünya Savaşı’nın Genel Nedenleri 1. Sömürge  paylaşım  mücadelesinin  hız …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir