İslam Kültür ve Uygarlığı Konu Anlatımı


İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI

Lise 1 tarih dersi eski müfredatında yer alan bu konu yeni müfredatla birlikte İslam Tarihi ve Uygarlığı ünitesi içine serpiştirilmiş. Hepsini bir arada tekrar etmek isteyenler aşağıdaki özeti okuyabilirler.

1.  Sosyal Yaşam:
•   Hz.Muhammed ve Dört Halife devrinde halk, Müslümanlar ve Müslüman olmayanlar olarak ikiye ayrılmış, Müslümanlar arasında ayrım yapılmamıştır.
•   Emeviler hilafeti saltanat haline dönüştürmüşler, saraylarda lüks içinde yaşam sürmeye başlamışlar, böylece halk ile yöneticiler arasında kopukluklar başgöstermiştir.
•   Emeviler zamanında halk dört sosyal sınıfa ayrılmıştır ;
•      Müslüman Araplar :   Devlette önemli görevleri yürüten, en üst sınıftır.
•      Mevali                         :   Arap olmayan Müslümanların oluşturduğu sınıftır.
•      Zımmiler ( Gayri Müslimler ) :  Gayrimüslimlerin oluşturduğu sınıftır.  ( Haraç ve Cizye vergisi öderlerdi)
•      Köleler  :   Savaş esirleri arasından seçilir ya da parayla satın alınırlardı. Toplumun en alt sınıfıydı.
•   Abbasiler devrinde, Mevali anlayışı terkedilmiş, Arap olmayan Müslümanlara da değer verilmeye başlanmıştır. İlk zamanlar Farslılar, daha sonra Türkler, idari ve askeri makamlarda görev almışlardır.

2.   Devlet Yönetimi
•   Hz. Muhammed, hem dini, hem de siyasi yetkileri üzerinde toplamıştır.
•   Dört halife devrinde, peygamberlik haricinde devletin görevlerini üstüne alan halifeler, Şura’ ya ( Danışma Meclisi ) danışarak devleti idare etmeye çalıştılar.
•   Hz. Ömer devrinde sınırların genişlemesiyle bir takım idari düzenlemeler yapılmıştır. ( Bak ; Hz.Ömer dönemi )
•   Emeviler devrinde hilafet saltanata dönüştürüldü.
•   Devletin sınırlarının genişlemesiyle ülke eyaletlere ayrıldı. Eyaletlerin başında Genel Vali bulunur, illeri Valiye tabi olarak “Amil” adı verilen Valiler yönetirdi.
•   Emeviler, düşmanlarının çokluğu ve ülke içi haberleşmeyi sağlamak adına Berid adı verilen Posta ve Muhafız teşkilatını kurdular.
•   Halife Abdülmelik zamanında ilk Arap ( İslam ) parası basıldı ( Dinar ), Arapça Müslüman ülkelerde resmi dil haline getirildi.
•   Abbasiler döneminde Vezirlik Makamı kuruldu. Devlet işleri  “Divan” adı verilen kurulda görüşülmeye başlamış farklı konularda Divanlar oluşturulmuştur.
•   Divanlar:
•   Divanü ‘ l  Haraç :  Mali işler görüşülürdü.
•   Divanü ‘ l  Ceyş  :  Askeri işler görüşülürdü.
•   Divanü ‘ l  Beytü’l Mal :  Hazine – Gelir, giderler işleri görüşülürdü.
•   Divanü ‘ l Berid :   Posta – Casusluk işlerine bakardı.
•   Divanü’ l Mezalim :  Adalet işleri görüşülürdü.
•   Divanü ‘l Darp       :  Devletin darphane işleri görüşülürdü.

3.  Ordu
•   Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir devirlerinde sürekli ve düzenli bir askeri birlik bulunmamaktaydı. Ordu gönüllülerden oluşmaktaydı. * Din uğruna yapılan savaş ( Cihad – Gaza ), ölenlere şehitlik ( Cennet vaadi ) , sağ kalanlara gazilik ünvanı veriyordu.
•   İlk düzenli ordu, Hz. Ömer devrinde oluşturuldu. Askerlere maaş ödenmeye başlanmış, orduşehirler oluşturuldu.
•   Hz. Osman devrinde Şam Valisi Muaviye tarafından ilk islam donanması oluşturuldu. Deniz kuvvetleri komutanına ” Emir ül Ma ” ( Amiral ) adı verildi. Kıbrıs fetholundu.
•   Emeviler devrinde ordu geliştirildi ve sürekli hale getirildi. Arapların haricinde berberiler, Farslılar, Türkler orduda yer almaya başladılar.
•   Abbasiler devrinde önce İranlılar, Halife Memun döneminden itibaren de Türkler orduda etkili hale geldiler.
•   Araplar ordu teşkilatında Bizans, İran ve Türklerden etkilenmişlerdir.

4.   Eğitim Öğretim
•   Cahiliye Devrinde Arap Yarımadası’nda okuma-yazma oranı çok düşüktür.
•   Hz. Muhammed, okuma-yazmaya çok ehemmiyet vermiş , Müslümanları okuma ve yazmaya teşvik etmiştir.
•   Dört Halife ve Emeviler devrinde Camiler vasıtasıyla eğitim verilmiş, okur yazar sayısı arttırılmaya çalışılmıştır.
•   Asıl gelişme Abbasiler zamanında sağlanmıştır. Okullar ve medreseler açılmıştır.
•   Halife Memun’un Bağdat’ta kurdurduğu ” Beytü’l- Hikme ” (Bilgelik Evi) ilk yüksek öğrenim kurumudur.
•   Büyük Selçuklular zamanında, Alp Arslan devrinde vezir Nizamü’l-Mülk tarafından Bağdat’ta kurulan “Nizamiye Medresesi” zamanının en büyük ve en ileri gelen eğitim kurumu olmuştur.
•   Medreselerde ders veren kişilere ” Müderris ” adı verilirdi.
•   Endülüs Emevi ve Beni Ahmer Devleti’nde de eğitim-öğretime büyük önem verilmiş, kurulan medreselere çok çeşitli coğrafyalardan çok sayıda talebe, tahsil görmek için Endülüs’e gelmiştir.
•   Çok sayıda kütüphane açılmıştır.

5.    Bilim ve Sanat
•   Müslümanlar  ;  Türk, Fars, Yunan, Hint, Mısır, Çin medeniyetlerinden etkilenmiştir.
•   İlk bilimsel gelişmeler :  Tıp, Felsefe, Fen alanlarında  Emeviler devrinde başlamıştır.
•    Abbasiler devrinde bilim müthiş bir gelişme göstermiştir.
•   Emeviler devrinde Basra ve Kufe, Abbasiler devrinde Bağdat, Endülüs Emevileri devrinde Kurtuba önemli kültürel merkezler haline gelmiştir.
•   İslam alemindeki bilimsel ilerlemeler, Endülüs Emevileri,Sicilya Müslümanları ve Haçlı Seferleri vasıtasıyla Avrupa’ya aktarılmış, Rönesans’ ın ortaya çıkışında etmeni olmuştur.

TÜRK VE İSLAM BİLGİNLERİ

İslami Bilimler :
•   Tefsir :   Kur’an ayetlerinin açıklanıp, yorumlanmasıdır. Tefsirle uğraşanlara Müfessir denir.
•   Hadis  :   Hz. Muhammed’in çeşitli konularda Müslümanları aydınlatmak için sarf ettiği sözlerdir.
•   Kelam :   Dini konuları (soruları) akıl ve mantık yoluyla açıklamadır.  ( İslam Felsefesi )
•   Fıkıh  :    İslam Hukukudur. Fıkıhla uğraşanlara ” “Fakih” denir.
•   Kıraat :   Kur’an okuma tekniğidir.
•   Siyer  :    Hz. Muhammed’in hayatını inceler.
•   Megazi :  Hz. Muhammed’in yaptığı savaşlarını tetkik eden İslami Bilim dalıdır.
Diğer Bilimler  :
•   Tarih : Hz. Muhammed’in hayatı ve savaşlarının incelenmesiyle başlamıştır. Önemli tarihciler ; Taberi, Mesudi, İbn-i Haldun’ dur
•   Coğrafya  :  Önemli Ccoğrafyacılar ; Mesudi, İbn-i Batuta, İdrisi, Harezmi ‘ dir.
•   Felsefe   :    Yunan Felsefesi’nin incelenmesiyle başlamış, kendini geliştirmiştir.  Önemli felsefeciler ;  Kindi, İbn-i Rüşt, Farabi, İbn-i Sina ‘dır.
•   Tıp          :   Abbasiler devrinde Harun Reşit’in Bağdat’ ta yaptırdığı Hastahane Halk Sağlığı hususunda çalışma yapan ilk hastane olarak kabul edilir. Önemli temsilcileri : Huneyn Bin İshak, Razi, İbn-i Sina ‘dır. * İbn-i Sina ‘nın ” El-Kanun fi’t- Tıp” adlı kitabı Avrupa’da yüzyıllarca temel ders kitabı olarak okutulmuştur.
•   Astronomi :  Hint biliminin tesiriyle başlamıştır. İlk rasathane 9. yy.da kurulmuştur. Önemli temsilcileri ; Usturlabi, Biruni, Ömer Hayyam,  İbn-i Yusuf’ tur.
•   Matematik ve Geometri :  Hint biliminin etkisiyle gelişmiştir.  Önemli Temsilcileri ; Harezmi, Abdülhamit İbn-i Türk ( Cebir ve Geometriyi geliştirip, Trigonometriyi bulmuşlardır) , Sabit Bin Kurra, Tusi, Battani, Ali Kuşçu, İbn-i Cemşid’tir.
•   Kimya     :  Önemli Temsilcileri : Cabir Bin Hayyan  ( Kimya biliminin öncüsü kabul edilir. ) , Razi ( Kimya dalında 28 eser yazmıştır.) , Biruni , İbn-i Sina’ dır.

Sanat :
•   Ülke sınırları genişledikçe ele geçirilen bölgelerin kültürleriyle, kendi kültürlerini kaynaştırmışlar ve özgün İslam sanatı oluşturmuşlardır.
•   İslam sanatında mimari gelişen alanların başlıcalarındandır. Dini, Sivil, Askeri Mimari olarak gelişmiştir.
•   İslam Mimarisinin ilk dinsel yapıtı, Hz. Muhammed devrinde imar edilen ” Kuba Mescidi ” dir.
•   Minare, Mihrap, Şadırvan ilk defa Emeviler devrinde camilerinde kullanılmıştır.
•   Resim ve Heykelciliğin yasaklandışı, bu dallarda ilerlemeyi engellemiş, Minyatür Sanatı gelişme göstermiştir.
•   Güzel yazı yazma sanatı ( Hüsnü Hat ) İslam kültüründe çok gelişmiştir.
•   Oymacılık, Kakmacılık, Dokumacılık, Camcılık gelişen diğer sanat dallarıdır.

6.   Ekonomik Hayat
•   Hz. Muhammed devrinde iktisadın temeli Mekke’ de ticarete, Medine’ de tarıma dayanmaktadır.
•   Dört Halife devrinde fetihlerle birlikte, ganimet ve vergiler önemli gelir kaynaklarından olmuştur.
•   Devletin bütün gelirleri ” Beytü’l Mal ” adı verilen Devlet Hazinesinde toplanır.
Başlıca Gelir Kaynakları :
•   Zekat ve Sadaka :  Zengin Müslümanların mallarının 1/40 ını yoksullara dağıtmasıdır.
•   Öşür   :   Müslüman çiftçilerden alınan 1/10 oranındaki Ürün vergisidir.
•   Haraç  :  Müslüman Olmayanlardan alınan arazi vergisidir.
•   Cizye   ( Sağlık-Kafa- Kelle vergisi ) :  Müslüman olamayanlarda askerlik yapmamaları karşılığında alınan vergidir. Kadınlardan, çocuklardan, yaşlılardan, hastalardan alınmazdı.
•   Ganimet  : Savaşlarda ele geçirilen ganimetlerin 1/5 ‘i doğrudan devlet hazinesine ayrılırdı.
•   Maden, Orman, Tuzla, Otlak gelirleri.
•   Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği vergi ve hediyeler.

•   Tarım ve Hayvancılık Abbasiler devrinde çok ilerlemiştir. Sulama kanalları yapılmış ve tarım önemli bir gelir kaynağı halini almıştır.
•   Müslümanların doğudan gelen ticaret yolları üzerinde bulunmaları,  (İpek ve Baharat yolları)  ticaretten büyük gelir etmelerini  sağladı.
•   Kara ve Deniz taşımacılığı gelişmiştir. Ticareti daha da geliştirmek için yollar üzerinde Han’ lar ve Kervansaraylar yapılmıştır.
•   Hindistan ve Çin’e şeker, pamuk, dokuma, kağıt, mobilya, seramik, Madeni ve Cam eşya  götürülmüş, İpek, Baharat, güzel kokular getirilmiştir.
•   Dokuma, Kağıt, İlaç yapımı, Kuyumculuk, Cam, Gemi, Silah gelişen sanayi dallarıdır.

7.  İslam Kültürünün Diğer Kültürlere Etkisi :
İslam kültürü bilimsel  ( Felsefe, Tıp, Matematik, Geometri vb. ) ve Tekniksel  ( Kağıt, Pusula, Barut, Matbaa, Dokumacılık ) anlamda en çok etkiyi Avrupa kültürüne yapmıştır.


About admin

Check Also

I. Dünya Savaşı’nın Genel Nedenleri Kısa Özet

1.  I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918) I. Dünya Savaşı’nın Genel Nedenleri 1. Sömürge  paylaşım  mücadelesinin  hız …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir