Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri Konu Anlatımı (KPSS Tarih)

ANADOLU’DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ (DEVLETLERİ)

Lise 1  Tarih dersi TÜRKİYE TARİHİ (11–13.YÜZYIL) ünitesi Anadolu’da Kurulan İlk Türk Devletleri konusunun özetini aşağıdan okuyabilirsiniz. KPSS Tarih hazırlığı yapan arkadaşlarımızın konuyu mutlaka dikkatlice okuması gerekir.

Malazgirt Savaşı neticesinde Anadolu’da Türklerin önündeki en büyük engel olan Bizans tehdidi etkisiz hale getirilmişti. Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı Alparslan kıymetli beylerini Anadolu futuhatı ile vazifelendirdi. Bu kumandanlara fetheyledikleri bölgelerin kendilerine bırakılacağı verileceği vaat edilmiştir. Bu vaad ile fetihlerin hızlandırılması amaçlanmıştır. Selçuklu beyleri çok kısa bir zamana zarfında Marmara ve Ege”ye kadar ilerlediler ve Anadolu’ da ilk Türk beyliklerini kurmuşlardır.

SALTUKLULAR (1072 – 1202)

Devlet adını kurucusu Saltuk Bey alır. Erzurum başkent olmak üzere; Bayburt, Tercan, İspir, Oltu çevresinde hüküm sürmüştür. Anadolu’da kurulan ilk Türk beyliğidir. 1202 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah, Gürcistan seferine giderken Erzurum’u alarak Saltuklulara son vermiştir.

MENGÜCEKLİLER (1080 – 1228)

Mengücek Gazi tarafından Erzincan, Kemah ve Divriği yörelerinde kurulmuştur. Türkiye Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat tarafından varlıklarına son verilmiştir.

DANİŞMENTLİLER (1080 – 1178)

Danişmentliler 1071 – 1178 yılları arasında Sivas, Tokat, Amasya, Kayseri ve Malatya çevresinde hüküm sürmüşlerdir. Kurucusu, Danişmend Gazi‘dir. Anadolu Türk siyasal birliği­nin kurulmasında, Türkiye Selçuklu Devleti’nin en büyük rakibi ve bu devleti en çok uğraştıran beylik olmuştur. 11. yy. da Anadolu’ya saldıran Haçlılara karşı mücadele eden önemli güçlerden biridir. Anadolu’da kurulan ilk Türk devletlerinin en büyüklerinden biri olan Danişmentliler Anadolu’nun Türk­leşmesine önemli katkıda bulunmuşlardır. Anadolu’da ilk medreseyi Niksar’da açmışlardır. Türkiye Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan tarafından yıkılmıştır.

ARTUKLULAR(1102 – 1409)

Diyarbakır ve Mardin çevresinde hüküm sürmüşlerdir. Bizanslılarla mücadele ederek, Anadolu’nun Türkleşmesine yardımcı olmuşlardır. Üç kol halinde hüküm sürmüşlerdir.

Hasankeyf Artukluları (1102 – 1231)

Artuk Bey’in oğlu Sökmen tarafından 1102 yılında Hasan­keyf (Hısn-ı Keyfa) merkez olarak kurulmuştur. Diyarbakır ve çevresinde hüküm süren Hasankeyf Artukluları haçlılarla savaşarak onları mağlup etmiştir. Bir süre Anadolu Selçuk­lularına bağlı olarak yaşayan beylik daha sonra Eyyübilerin hâkimiyeti altına girmiştir. 1231 yılında Eyyubiler Hasankeyf Artuklularının varlığına son vermiştir.

Mardin Artukluları (1108 – 1409)

Artuk Bey’in oğullarından İlgazi tarafından 1108 yılında Mardin’de kurulmuştur. Haçlılara karşı düzenlenen seferler­de büyük zaferler kazanan İlgazi’nin ölümünden sonra Mardin Artukluları Anadolu Selçuklularına bağlı olarak yaşamışlardır.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra Moğollara ve Karakoyunlulara bağlı olarak varlığını devam ettiren Mardin Artukluları Beyliği’nin varlığına 1409’da Karakoyunlular son vermiştir.

Harput Artukluları (1185 – 1234)

Hasankeyf Artuklularında yaşanan taht mücadelesi sırasın­da İmameddin Ebu Bekir 1185’te Harput ve çevresinde Mardin Artukluları Beyliğini kurmuştur, İmameddin Ebu Bekir’in ölümünden sonra Eyyubilere bağlı olarak yaşayan Mardin Artuklularının varlığına 1234 yılında Anadolu Selçuk­luları tarafından son verilmiştir.

Not: Hasankeyf günümüzde idari olarak Batman iline bağlı bir ilçedir. Hasankeyf’te Artuklulara ait birçok eser bulunmakta­dır. Hasankeyf tarihi yönüyle oldukça zengindir. Baraj yapımından dolayı bu eserler sular altında kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır.

 

ÇAKA BEYLİĞİ (1081 – 1093)

İzmir ve çevresini ele geçiren Çaka Bey tarafından kurul­muştur. Türk denizciliği bu beylikle başlamıştır. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan tarafından yıkılmıştır. Çaka Beyliği ilk Türk denizci beyliğidir. Yıkılmasıyla Batı Anado­lu’daki Türk egemenliği sona ermiştir, İstanbul’u İslamiyet döneminde kuşatan ilk Türk komutanı da Çaka Bey’dir.

Not: Türklerin daha önce denizcilikle uğraşmamasının sebebi coğrafi konumlarının denizcilik faaliyetine uygun olmaması­dır.

ÇAKA BEY

İlk Türk Donanması’nın kurucusu ünlü Türk beyidir. Sultan Alparslan döneminde 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun fethinde görev alan Türkmen beylerinden biridir. Bizans’a karşı yapılan akınlardan birinde esir düş­müştür. Bir süre esir olarak İstanbul’da kaldıktan sonra 1081’de Bizanslılarda yaşanan taht değişikliği sırasında İstanbul’dan kaçarak esaretten kurtulmuştur, İzmir’e gelerek burada kendi adıyla anılan İlk denizci Türk Beyliğini kurmuş­tur (1081). Güçlü bir donanma kurmuştur. Midilli ve Sakız adalarını fethettikten sonra üzerine gönderilen Bizans do­nanmasını yenilgiye uğratmıştır. 1092’de Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan ile kızını evlendirmiştir. Çaka Bey’in güçlenmesinden endişeli olan Bizans, Anadolu Selçuklu Devleti’ni kışkırtma politikası izlemiştir. Bizans’ın bu entrika­ları başarıya ulaşmış ve Çaka Bey Kılıçarslan tarafından öldürtülmüştür (1093). Çaka Bey’in ölümünden sonra I. Haçlı Seferi sırasında 1097’de Bizans İzmir ve çevresini işgal ederek Çaka Beyliğine son vermiştir. Çaka Bey’in İlk Türk Donanması‘nı kurduğu 1081 tarihi Türk Deniz Kuvvet­lerinin kuruluş tarihi olarak kabul edilmektedir.

BEYLİKLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

*         Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun fethiyle görevlendirilen Türk komutanlar tarafından kurulmuşlar­dır.

*         Haçlılara karşı mücadele etmişlerdir.

*         Anadolu’nun Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.

*         Türk – İslam kültür ve medeniyetinin gelişmesine katkı­da bulunmuşlardır.

*         Kurucularının ismini almışlardır.

*         Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir.