17. yy.da Osmanlı-İran İlişkileri Konu Anlatımı

Lise 2. sınıf tarih dersi 3.ÜNİTE: ARAYIŞ YILLARI  17. YÜZYIL (1600 -1700)  nın konusu olan 17.yüzyılda Osmanlı –Avusturya ve Osmanlı – İran İlişkilerinin alt konusu olan Osmanlı –Avusturya İlişkileri konu anlatımını aşağıdan okuyabilirsiniz.

17. yy.da Osmanlı-İran İlişkileri

Osmanlı devleti ile İran arasında Kanuni dö­neminde 1555 Amasya antlaşması imzalanmış ve iki devlet arasında bir barış dönemi açılmıştı. Barış dönemi 1577 yılına kadar sürdü. 1577’de başlayan Osmanlı-İran Savaşları dört döneme ayrılır:

a.   1577–1590 Iran Savaşları (III. Murat Dönemi)

(1590 Ferhat Paşa Antlaşması)

Sebebi: Şah II. İsmail’in Amasya Antlaşmasını bozarak, Anadolu halkını Osmanlılara karşı kışkırtması, Şah Tahmasb’ın 1576’da ölümü üzerine İran’da taht kavgaları başlaması. III. Murat İran üzerine sefe­re çıktı. Osmanlı orduları Aşağı Kafkasya’dan bü­yük topraklar elde ederek Hazar denizine kadar ilerlediler.

Şah II. İsmail’in yerine geçen Şah Abbas barış istedi. İranlıların barış isteği üzerine 1590 Ferhat Pa­şa ya da İstanbul Antlaşması imzalandı. Bu antlaş­maya göre:

Maddeleri: 1-Tebriz, Karabağ, Tiflis ve Nihavent Osmanlılarda kaldı.

2-Osmanlı Devleti sınırlarını doğuda Hazar Denizi’ne kadar genişletti.

Yorum: Bu antlaşma ile Osmanlı devleti doğuda en geniş sınırlarına ulaştı.

b.  1603–1611 Iran Savaşları(I.Ahmet Dönemi)

(1611 Nasuh Paşa Antlaşması);

1590 Ferhat Paşa antlaşması 13 yıl sonra bo­zuldu.

Osmanlı devleti batıda Avusturya ile savaşa başlamıştı. Şah Abbas bundan faydalanarak Ferhat Paşa antlaşmasıyla Osmanlı devletine bırakılan yerleri geri almak istedi. İran, Tebriz ve Erivan’ı al­dı. Osmanlı Devleti önceleri İran’a karşılık vereme­di. Çünkü:

–   Avusturya ile savaş halindeydi.

–   Anadolu’da Celali İsyanları artmıştı.

Şah Abbas bundan da faydalanarak Diyarbakır ve Musul çevresine kadar ilerledi. Sonuçta İran’la 1611 Nasuh Paşa Antlaşmasını imzalandı.

Buna göre:

1.   Osmanlı devleti Ferhat Paşa antlaşmasıy­la aldığı yerleri İran’a geri verdi.

2.   Buna karşılık İran, Osmanlı devletine yılda 200 deve yükü ipek vermeyi vaat etti.

 

c.  1617–1618 İran Savaşları (I.Ahmet+I.Mustafa+II. Osman Dönemleri)                         

(1618 Serav Antlaşması)

Sebebi: İran’ın vaat ettiği ipeği göndermemesi ve Osmanlı elçisini tutuklaması

Savaş: Osmanlı ordusu pusuya düştü.

Sonucu: SERAV ANTLAŞMASI imza edildi.(1618)

Maddeleri: 1– İran’ın vergisi 100 yük kumaşa indirildi.

                  2- Sınırlar Nasuh Paşa Antlaşmasına göre belirlendi.

d.  1622–1639 İran Savaşları (IV. Murat Dönemi) (1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması)

17. yy.da İran’la yapılan savaşların en uzun süreli olanı bu dönemde gerçekleşti. Bu savaşlar İranlıların hileyle Bağdat’ı işgaliyle başladı. Bağdat’ta isyan eden Bekir Subaşı, valiyi öldü­rerek şehri eline geçirdi. Sonra Bekir Subaşı Şah Abbas’tan yardım istedi. Böylece Bağdat işgal edil­miş oldu. Bağdat’ın işgali üzerine İran’la 17 yıl süren sa­vaşlar başladı. Savaşın ilk yılları IV. Murat’ın ço­cukluk dönemine rastladı, İran böylece ilk yıllar bü­yük başarılar elde etti. Sonraları IV. Murat İran me­selesine önem vermiş ve İran üzerine iki sefer dü­zenlemiştir.

a.  Revan Seferi (1635) : IV. Murat bu sefer ile Doğu Anadolu ve Revan’ı İran’dan geri aldı.

b.  Bağdat Seferi (1638):  Bu seferle Bağdat geri alın­dı. Bu sırada Şah Abbas ölmüştü. Yerine geçen ye­ni şah barış istedi. Böylece 1639 Kasr-ı Şirin Ant­laşması imzalandı. Buna göre:

1.  Azerbaycan ve Revan İran’a bırakıldı.

2.   Bağdat Osmanlılarda kaldı.

3.   İranla-Osmanlı devleti arasında Zağros dağlan sınır kabul edildi.

Yorum: 1.  Bu antlaşma Osmanlı devleti ile İran arasında uzun süre bir barış devri açtı.

2.   Bugünkü Türkiye-İran sınırı da büyük ölçüde bu antlaşma ile çizilen sınır esasına dayanır.