Osmanlı Devleti’nde Eğitim Alanındaki Değişmeler

XIX. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nde eğitim alanında büyük yeniliklerin yapıldığı dönem oldu. II. Mahmut döneminde yurt dışına öğrenci gönderildi. Medreseler aynen korunurken diğer taraftan da yabancı dil, matematik, fen gibi bilim alanlarında eğitim yapan okullar açıldı.

Bir yandan yeni anlayışla eğitim yapan okullardan mezun olanlar, diğer yandan geleneksel medrese eğitimi alanlar nedeniyle iki farklı düşünce oluştu. Osmanlı Devleti’ndeki bu iki farklı anlayışın çatışması devlet yıkılıncaya dek sürdü.

Tanzimat döneminde de artarak yurt dışına öğrenci gönderilmesine devam edildi. Avrupa’da okuyanlar yurda dönünce Osmanlı Devleti’nde önemli görevler üstlendiler ve yararlı hizmetlerde bulundular. Bu sayede Osmanlı Devleti’nde askerlik, mühendislik, güzel sanatlar, tıp ve edebiyat alanında yenilikler görüldü. Tanzimat döneminde eğitim, devleti felakete gidişten kurtaracak bir yol olarak değerlendirildi. Bu amaçla eğitimle ilgili olarak okul ve sınıf ortamının düzenlenmesine, yeni ders araç ve gereçlerinin kullanılmasına, genel ve özel yeni öğretim metotlarının denenmesine başlandı. Ahmet Cevdet Paşa’nın önderliğinde Encümen-i Daniş kuruldu. Encümen-i Daniş, fen dersleri ile ilgili çevirilerin yapılmasına ve ders kitaplarının seçimine karar veren kurum özelliği taşıyordu. Nihayet 1856’da kurulan Maarif-i Umumiye Nezareti bugünkü Millî Eğitim Bakanlığı’nın görevlerini yerine getiren kurum olarak faaliyete geçti. 1861’de harbiye, tıbbiye ve bahriye dışındaki okullar bu kuruma bağlandı.

Maarifiumumiye Nezareti daha sonra Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’ni yayımladı (1869). Bu nizamnameye göre her köy ve mahalleye Sıbyan Mektebi kurulacaktı. Ayrıca eğitimin aşamalarını da belirleyen bu nizamname sıbyan mektebi, rüştiye, idadi, sultani, darülfünunun açılmasını hükme bağlamıştı.

Yapılan çalışmalar sonunda 1868’de Galatasaray Sultanisi açıldı. Osmanlı Devleti’nde darülfünun 1870 yılında açıldı. Bu okulda fen bilimleri, matematik, edebiyat, felsefe ve hukuk bölümleri yer alıyordu. Üç defa açılıp kapanan bu okul 1900 yılında bugünkü İstanbul Üniversitesi’nin yerinde Darülfünun-ı Şahane adıyla yeniden açıldı.

Eğitim alanındaki gelişmelere II. Abdülhamit döneminde de devam edildi. Yeni okulların yapılması için bütçeden ödenek ayrıldı. Çeşitli meslek ve sanat okullarının açılması sağlandı. (Baytar Mektebi, Orman ve Maden Mektebi, Telgraf Mektebi, Kadastro Mektebi, Dişçi Mektebi vb. …)

II. Abdülhamit döneminde meşrutiyetin ikinci kez ilanından sonra eğitim alanındaki gelişmeler daha da hızlandı. Hem İstanbul’da hem de taşrada kızlara ait okulların sayısında artış görüldü. Örneğin İstanbul’da 1877’de dokuz tane kız rüştiyesi varken bu sayı 1908’de seksen beşe yükselmişti. Sultanilerin sayısı da aynı oranda artmıştı.