Büyük Selçuklu Devleti Konu Anlatımı (KPSS Tarih)


BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ (1040–1157)

Büyük Selçuklu Devleti En Geniş Sınırları

9. Sınıf Tarih dersi Türk-İslam Devletleri (10-13. yüzyıllar) ünitesi Büyük Selçuklu Devleti konusunun özetini aşağıdan okuyabilirsiniz. KPSS Tarih hazırlığı yapan arkadaşlarımızın konuyu mutlaka dikkatlice okuması gerekir.

Kurucusu: Tuğrul Bey (Devletin temellerini atan Selçuk Bey’dir.)
Kurulduğu Yer: Horasan
Başkentleri: Nişabur, Rey, İsfahan
Hâkimiyet Sahası: Muaveraünnehir, Horasan, Irak, Suriye, Anadolu ve Hicaz
Kuran Türk Boyu: Kınık

SELÇUK BEY DÖNEMİ:

–    Selçuk Bey Oğuzların Kınık boyundandır.
–    X. Yy.da Oğuzlar Mangışlak bölgesinde Başkenti Yenikent olan Oğuz Yabgu Devleti’ni kumuşlardı.
–    Selçuk Bey bu devlette Subaşı (Ordu komutanı)  olarak görev yapmaktaydı.
–    Oğuz Yabgu Devleti’nin başına geçmek için isyan eden ancak başarılı olamayan Selçuk Bey Cend şehrine kaçmak zorunda kaldı. (960)
–    Cend’e gelen Selçuk Bey ilk iş olarak İslamiyeti kabul etti. (Bölge halkı Müslüman olduğundan burada tutunabilmesi için )
–    Selçuk Bey, Oğuz Yabgusunun yıllık vergiyi almak için gönderdiği memuru, kâfire haraç verilmeyeceğini söyleyerek Cend’den kovdu. Müslüman olmayan Oğuzlarla mücadele etmekten kaçınmadı. Böylece İslâm ve Türk dünyasında şöhreti gittikçe yayıldı.
NOT: Son 2 maddede yazanlar Selçuk Bey’in devlet adamlığı yeteneğinin kanıtıdır.

ARSLAN YABGU DÖNEMİ:

–    Karahanlılarla mücadele etti ve onların iç işlerine karıştı.
–    Karahanlı ve Gaznelilerin yaptığı bir ittifak sonucu yakalanıp Hindistan’daki Kalincar Kalesi’ne hapsedildi. (1025)

TUĞRUL BEY DÖNEMİ:
–    Arslan Yabgu’dan sonra Selçukluların başına Musa Yabgu geçti ama fiilen Selçukluları Tuğrul ve Çağrı kardeşler yönetiyordu.
–    Bu dönemde Selçuklular bir taraftan yavaş yavaş Horasan’a inerken diğer taraftan Anadolu seferlerine başladılar.
–    Anadolu Akınları:
Tuğrul Bey tarafından Anadolu’ya gönderilen Çağrı Bey 1015–1021 tarihleri arasında Anadolu’ya seferler yaptı.
Akınların Amacı:
1.    Anadolu’yu yakından tanımak
2.    Güçlü ve alınması zor kaleleri yıpratmak
3.    İleride yapılacak kesin yerleşmeyi planlamak
Akınların Özelliği:
Keşif akınıdır.
Akınların Önemi:
Anadolu’ya yapılan ilk Türkmen akınıdır.
Akınların Sonucu
1.    Anadolu’da Selçuklulara engel teşkil edebilecek güçlü bir devlet olmadığı
2.    Anadolu’nun ikliminin yer şekillerinin ve bitki örtüsünün Türkmenlerin yaşam biçimine uygun olduğu görülüp;
Anadolu’yu almaya karar verdiler.

–    Gazneliler İle Mücadele:
Selçukluların Horasan’a girmesi ile Gazneliler ile arası bozuldu. Ancak yapılan Nesa ve Serahs savaşlarını Selçuklular kazandı.
NOT: Serahs Savaşı’nda sonra Tuğrul Bey Nişabur’da kendi adına hutbe okuttu. (1038) Ancak genel olarak B.S.D’nin kuruluşu olarak Dandanakan Savaşı kabul edilir. (1040)
–    Dandanakan Savaşı:
Bknz. Gazneliler konusu.
–    1046’dan itibaren Anadolu’ya seferler yeniden başlatıldı. Bu seferler sırasında Musa Yabgu’nun oğlu Hasan Bey pusuya düşürülerek öldürüldü.
–    Pasinler Savaşı:
Tarih: 1048
Taraflar: B.S.D.  X Bizans + Ermeniler+Gürcüler
Sebep:
1.    Anadolu’yu fetih amacıyla yapılan keşif savaşıdır
2.    Hasan Yabgu’nun öcünün alınmak istenmesi
Sonuç:
1.    B.S.D kazandı.
2.    Gürcü Kralı Liparit esir alındı.
3.    Bizans’la bir anlaşma yapıldı. Buna göre Bizans ülkesindeki camilerde hutbe Abbasi Halifesi ve Tuğrul Bey adına okutulacaktı.
Önemi: Selçuklulara ve Bizans arasında yapılan ilk savaş ve Selçukluların ilk galibiyetidir.
–    Bağdat Seferi:
Sebep: Büveyhoğulları’nın Abbasi Halifesini baskını altına alması ve Abbasi Halifesinin Tuğrul Bey’den yardım istemesi.
Sonuç:
1.    Irak, Suriye ve Hicaz bölgesi Selçukluların kontrolüne girmiştir.
2.    Halife Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının Hükümdarı” unvanını verdi.
3.    İslam dünyasının koruyuculuğu fiilen Türklere geçmiş oldu.
4.    İslam dünyasında laiklik ortaya çıkmış oldu. ( Din işlerine halife, devlet işlerine Tuğrul Bey bakacak)
5.    Tuğrul Bey halifenin kızıyla evlendi. (Halifenin damadı oldu.)

ALPARSLAN DÖNEMİ:
–    Tuğrul Bey’in oğlu olmadığından yerine Çağrı Bey’in oğullarından Alparslan geçti.
–    Nizam’ül – Mülk’ü vezirliğe getirdi.
–    Devletin nizamını sağlar sağlamaz Azerbaycan ve Anadolu üzerine sefere çıktı.  Azerbaycan ve Kafkasya’da pek çok kaleyi ele geçirdikten sonra Anadolu’ya girip Ani ve Kars kalelerini aldı.
–    Ani Kalesi’ni fethi üzerine Abbasi Halifesi tarafından kendisine “Ebu’l Feth” (fetihlerin babası) unvanı verildi.
–    1070’se Mısır seferine çıktı. Ancak yolda Bizans İmparatoru Romanos Diogenes’in büyük bir orduyla üzerine geldiğini öğrenince Anadolu’ya yöneldi.
–    Malazgirt Meydan Savaşı:
Tarih: 26 Ağustos 1071
Taraflar: Bizans X B.S.D. (Romen Diyojen X Alparslan)
Sebep: Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atmak istemesi. (Türklerin Anadolu’yu yurt edinmek istemesi.)
Savaşı B.S.D.’nin Kazanmasının Sebepleri:
1.    Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Uz ve Peçeneklerin B.S.D. tarafına geçmesi.
2.    Savaş başlamadan Alparslan’ın yapmış olduğu askerlerin maneviyatını arttırıcı konuşması.
3.    Turan taktiğinin mükemmel uygulanışı.
Sonuç:
1.    B.S.D kazandı. Esir alınan Romen Diyojen bir anlaşma yapılarak serbest bırakıldı.
2.    Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı.
3.    Bu olay Türkiye tarihinin başlangıcı kabul edilir.
4.    Anadolu’da ilk Türk devletleri kurulmaya başladı. (Danışmendliler, Mengücekler, Saltuklar, Artuklar ve Çaka Beyliği)
5.    Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskısı ortadan kalktı.
6.    Zor durumda kalan Bizans Avrupa’dan yardım istedi Haçlı Seferleri başladı.
–    Malazgirt’ten sonra Muaveraünnehir üzerine sefere çıkan Sultan Alparslan burada esir edilen bir kale kumandanı tarafından hançerlenerek öldürüldü.

SULTAN MELİKŞAH DÖNEMİ:

–    Devlete en parlak dönemini yaşattı.
–    Unvanı “Doğunun ve Batının Hükümdarı” dır.
–    Nizam’ül Mülk vezirlik görevine devam etti.

Nizam’ül Mülk:
1.    İranlıdır.
2.    İkta sistemin devlette uygulamıştır.
3.    Nizamiye Medresesi’ni kurmuştur.

–    Döneminde Anadolu’nun büyük bir çoğunluğu, Suriye ve Kudüs fethedilmiştir.
–    Alamut Kalesi’nde konuşlanan Hasan Sabah Batınilik hareketini başlatmış ve Batıniler Nizam’ül Mülk’ü öldürmüştür.
Kendisininde Batıniler tarafından öldürülmüş olma ihtimali yüksektir.

Fetret Devri: (1092–1118)
Melikşah’ın ölümünden sonra 4 oğlu arasında taht kavgaları ile geçen döneme denir. Bu dönemde devlet yıkılma tehlikesi geçirmiştir. Sultan Sencer’in başa geçmesi ile bu dönem sona ermiştir.

SULTAN SENCER DÖNEMİ:

–    B.S.D.’nin son büyük hükümdarıdır.
–    Devlete tekrar eski gücünü kavuşturmuştur.
–    Katvan Savaşı:
1141 tarihinde Karahitaylar‘la yapılan bu savaşta Sultan Sencer yenilmiş ve B.S.D yıkılış sürecine girmiştir.
–    Oğuz İsyanı:
Devlet yönetimine daha çok İranlıların getirilmesi devletin asıl unsuru olan Oğuzların devlete küsmesine sebep oldu. Çıkan isyan sonucu Sultan Sencer Oğuzlara yenildi ve esir düştü. Daha sonra serbest bırakıldı ise de onun ölümü ile B.S.D. tarih sahnesine karıştı. (1157)

B.S.D.’NİN YIKILMASININ SEBEPLERİ
1.    Meliklerin ayaklanmaları.
2.    Merkezi otoritenin zayıflaması ile atabeglerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri
3.    Fatımilerin zararlı faaliyetleri
4.    Hasan Sabbah’ın kurduğu Batınilik örgütünün zararlı çalışmaları
5.    Haçlı Seferlerinin olumsuz etkisi.
6.    Abbasi Halifelerinin Selçuklu himayesinden kurtularak eski güçlerine kavuşmak için Selçuklu aleyhine çalışmaları.
7.    Devletin asıl unsuru olan Oğuzların devlete küstürülmesi.
8.    Doğudan gelen Karahitay tehlikesi ve Katvan Savaşı’nın kaybedilmesi.

B.S.D.’NİN YIKILMASI İLE KURULAN DEVLETLER
1.    Irak ve Horasan Selçukluları
2.    Suriye Selçukluları
3.    Türkiye Selçukluları
4.    Kirman Selçukluları

B.S.D.’NİN YIKILMASI İLE KURULAN ATABEYLİKLER.
1.    Azerbaycan Atabeyliği (İl-Denizoğulları)
2.    Musul Atabeyliği (Zengiler)
3.    Şam Atabeyliği (Böriler)
4.    Erbil Atabeyliği (Beg-Tekinoğulları)
5.    Fars Atabeyliği (Salgurlar)

B.S.D.’NİN TÜRK İSLAM-TARİHİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ:
1.    Abbasi Halifeliğini ve İslam dünyasını tehlikelere karşı korudular.
2.    İslam dünyasının siyasi birliğini sağladılar.
3.    Anadolu’yu fethedip Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağladılar.
4.    Haçlı seferlerine karşı koydular
5.    Ortaya koydukları ilmi edebi ve mimari eserlerle İslam kültür ve medeniyetinin gelişip yaygınlaşmasını sağladılar.
6.    Kurdukları Nizamiye medreseleri ile Sünni inancı Şii Fatımilere karşı korudular.
7.    Büyük Selçuklu Devleti, Karahanlılar ve Gazneliler ile başlayan Türk-İslâm devlet geleneğini sağlam temellere oturtan ilk büyük cihan devletidir. Daha sonra kurulan Türk devletlerine her açıdan örnek olmuşlardır.


About admin

Check Also

İlk Türk Devletleri Ders Anlatım Videosu

Lise 1 Tarih dersi İlk Türk Devletleri ünitesi ile ilgili konu anlatım videosunu aşağıdaki videodan seyredebilirsiniz. …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir