Azınlıklar ve Yabancı Okullar

Osmanlı Devleti, çok uluslu yapısı gereği bünyesinde barındırdığı gayrimüslimlerin eğitiminde tam bir serbestlik tanımıştı. Gayrimüslimler çocuklarına ister yurt dışında isterlerse yurt içinde kendi cemaat okullarında eğitim aldırabiliyorlardı. Osmanlı Devleti’nde XIX. yüzyıl öncesinde de kapitülasyonlar nedeniyle açılmış yabancı okullar mevcuttu. Avrupa devletleri kendi dil, din ve kültürlerini yayarak siyasi nüfuzlarını artırmak için bu okulları bir araç olarak görüyordu. Osmanlı Devleti’nin bu okullar üzerinde bir denetim hakkı yoktu.

Tanzimat döneminde kendine tanınan hakların etkisi ile yabancı ve azınlık okulları büyük gelişme gösterdiler. Rumlar 1844’te Heybeliada’da papaz yetiştirmek için ilahiyat okulu kurdular. Patrikhane burada yetiştirdiği ihtilalci papazları ülkenin her tarafına göndererek Ortodoks azınlıklar içinde Türk düşmanlığı yaptırıp büyük Yunanistan ideali için çalıştırdı.

Yahudiler 1854’te Musevi Asri Mektebi’ni kurdular. Allians Israelit (Alyans Israilit) adlı Yahudi örgütü de çok sayıda okul açtı. Ermeniler de birçok yeni okul açtılar. Modern eğitim metotlarını ve ders araçlarını Osmanlı Devleti’ne getiren bu okulların Osmanlı’ya faydasından çok zararı dokundu. Bu okulların İstanbul, Doğu ve Güneydoğu Anadolu ile Filistin topraklarında açılması dikkat çekicidir. Bu durum Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nde sömürgeler elde etmek ve Orta Doğu petrollerine ulaşmak için Osmanlı azınlıklarını kullandığının göstergesidir.

Yabancı ve azınlık okullarının bölücü ve zararlı faaliyetler ancak Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulduktan sonra 3 mart 1924’te çıkarılan Tevhid-i Tedrisat kanunu ile büyük ölçüde çözülmüştür.

Avrupa devletleri yabancı okulları ve azınlık okullarını hangi amaçlar doğrultusunda, nasıl kullanmışlardır?

Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nde sömürgeler elde etmek ve Orta Doğu petrollerine ulaşmak için Osmanlı azınlıklarını kullanmışlardır.